Նշված չէ

Հուշարձաներ

Վահրամաբերդի հուշարձանը աչքի է ընկնում իր ճարտարապետական ձևավորմամբ, որը հիշեցնում է Սարդարապատի հուշահամալիրի կառուցվածքը։ Կարմրավուն տուֆից կառուցված սյուները կամարաձև եզրերով խորհրդանշում են պատերազմի թոհուբոհով անցած մարտիկների հավերժական սխրանքը՝ միաժամանակ ընդգծելով ժողովրդի տոկունությունն ու պայքարի ոգին։ Հուշարձանի գունային լուծումները ներդաշնակ են Մարմաշենի վանական համալիրի եկեղեցու քարերի կարմրավուն երանգին, ինչը հուշարձանին հաղորդում է յուրահատուկ գեղեցկություն՝ ընդգծված ազգային գեղագիտական հնչերանգով։

Հուշարձանի կենտրոնական հատվածում վեր է խոյանում ուղանկյունաձև բազալտե սալ, որի վրա ամբողջ երկայնքով քանդակված է դեպի վեր բարձրացող հայկական զարդանախշ՝ հավերժության խորհրդանիշով։ Այս վեր խոյացող զարդանախշը ոչ միայն գեղարվեստական տարր է, այլև խորապես մշակութային՝ խորհրդանշելով շարունակականությունը, ոգու անմահությունը և սերնդե սերունդ փոխանցվող ազգային հիշողությունը։ Զարդանախշից ներքև՝ սպիտակ մարմարե հատվածի վրա ոսկեգույն տառերով փորագրված են Հայրենական մեծ պատերազմում զոհված վահրամաբերդցիների անուններն ու ազգանունները՝ որպես անձնական և ազգային զոհաբերության անմոռանալի վկայություն։

Հուշարձանը նաև խորանի տեսք ունի, ինչը ընդգծում է պատմական իրադարձության հոգևոր արժեքը։ Այս ընդգծումը խորություն է հաղորդում հուշարձանին՝ վերածելով այն ոչ միայն հիշատակի, այլև հոգևոր խորհրդանիշի։ Քանդակագործը՝ այս կառուցվածքով, հուշարձանին հաղորդել է սրբավայրի բնույթ՝ հուշագրությանն ավելացնելով մշակութային և հոգևոր հարթություն։

Հուշարձանի վրա փորագրված են գյուղի այն հայորդիների անունները, ովքեր մասնակցել են Հայրենական մեծ պատերազմին և չեն վերադարձել։ Վահրամաբերդ գյուղից ռազմաճակատ է մեկնել 120 մարդ, որոնցից 40-ը չեն վերադարձել։ Հուշարձանի կառուցումը նախաձեռնվել է կոլտնտեսության կողմից՝ համայնքի անդամների համատեղ ջանքերով և նվիրատվություններով։ Սա վկայում է ոչ միայն պետական դերի, այլև համայնքի անմիջական ներգրավվածության մասին։ Հուշարձանը հանդիսանում է համայնքի պատմական հիշողության մարմնացում՝ հիշեցնելով սերունդներին այն զոհաբերությունների մասին, որոնք արվել են խաղաղության և ազատության համար։ Այն նաև համայնքի միասնականության և հայրենասիրության խորհրդանիշ է, որը սերնդեսերունդ փոխանցվում է որպես ազգային արժեք։

Վահրամաբերդի հուշարձանը, իր ճարտարապետական և մշակութային առանձնահատկություններով, կարևոր դեր ունի համայնքի մշակութային կյանքում՝ հանդիսանալով ինչպես պատմական հիշողության պահպանման, այնպես էլ համայնքային ինքնության ձևավորման կարևոր տարր։

1941-1945թ.թ.

ՀայրենականՄեծ պատերազմում

զոհված վահրամաբերդցիներ

N	Ազգանուն Անուն	N	Ազգանուն Անուն
1	Հովհաննիսյան Բենիամին	22	Հովհաննիյան Արզին
2	Հայրապետյան Սողոմոն	23	Մաթևոյան Անուշավան
3	Մարտիրոյան Արիտակես	24	Գևորգյան Վարազդատ
4	Բարեղյան Վելիխան	25	Մկրտչյան Հուսիկ
5	Խաչատրյան Յաշա	26	Կարապետյան Սուրեն
6	Մաթևոյան Արսեն	27	Կարապետյան Վահան
7	Բակոյան Փայլակ	28	Մաթևոսյան Շադինով
8	Հովհաննիյան Պատվական	29	Հովհաննիյան Պարգև
9	Հովհաննիսյան Սրապ	30	Հովհաննիսյան Անուշավան
10	Հովհաննիյան Հովհաննես	31	Գրիգորյան Շադինով
11	Չախոյան Սերգո	32	Սարգսյան Սիրեկան
12	Մկրտչյան Հովհհանես	33	Գրիգորյան Ակրիբազ
13	Հարութունյան Վարդգեզ	34	Մկրտչյան Հրաչ
14	Մանուկյան Աթո	35	Գևորգյան Գևորգ
15	Սիմոնյան Հովհաննես	36	Վարոսյան Հովհաննես
16	Սուքիասյան Բաբկեն	37	Խաչատրյան Վաղինակ
17	Պետրոսյան Արտավազդ	38	Գասպարյան Վաչագան
18	Գասպարյան Վաղինակ	39	Մանուկյան Աղվան
20	Պետրոսյան Կորյուն	40	Հովհաննիսյան Վահրամ
21	Բարսեղյան Խաչատուր	41	Գրիգորյան Վարո

Սույն տեղեկատվական նյութը մշակվել է

«Վահրամաբերդի Հ. Մկրտչյանի անվան միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի

«Հոգատար սերունդ, հզոր համայնք» ծրագրի մասնակիցների համատեղ ջանքերով։

Հուշարձանը վեր է խոյանում Ազատանի համայնքային տարածքի սրտում՝ ինչպես լուռ պահակ մի ամբողջ ժողովրդի հիշողության և հերոսական անցյալի վրա։ Բազմաանկյուն բազայից սկիզբ առած աշտարակը կարծես բղավում է երկնքին ուղղված լռությամբ՝ նրա կարմիր տուֆը վկայակոչում է թե՛ զրկանք, թե՛ անխոնջ դիմակայություն։ Տարերքի և ժամանակի միջից դուրս բերված այս քարե հորինվածքը աչքի է ընկնում իր ճշգրիտ կառուցվածքով, հարուստ դեկորատիվ լուծումներով ու ճարտարապետական ինքնատիպությամբ։ Վերին հատվածում շրջանաձև զարդաքանդակների ներդաշնակ դասավորությունը հիշեցնում է խաչքարերի լեզուն՝ հայ միջնադարյան ոգու շունչը տեղափոխելով սովետական փլուզումների և պատերազմական անցյալի կենտրոն։

Մուտքի կամարաձև հատվածը զարդարված է բարդ ոլորուն քանդակներով, որոնք կրում են հայկական արվեստի բնորոշ հին ոճի հյուսվածք․այստեղ տեսանելի են կենսաբանական շարժում հիշեցնող գծիկներ, որ շրջապտույտների ու հանգույցների միջոցով ստեղծում են անվերջանալիության պատկեր։ Այս զարդաքանդակն իր խորությամբ ոչ միայն լրացնում է ճարտարապետական մարմինն ու ձուլվում է կարմիր տուֆի մեջ, այլ նաև կերպավորում է անցումը առ խորհրդանշական աշխարհ՝ մի միջանցք, որը կապում է ներկան անցյալի հետ։ Դռան աջ պատին, կարծես աղոթք քանդակված, փորագրված են զոհված ազատանցիների անուններն ու ազգանունները։ Ամեն տառ մի կյանքի արձագանք է, ամեն անուն՝ անհատական ճակատագիր, որոնք սակայն միաձուլվում են հավաքական պատմության մեջ՝ ազգի հյուսվածքի անքակտելի մասը դառնալով։

Այս քարե պատմությունը սկիզբ է առնում մի դաժան էջից։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին ռազմաճակատ մեկնեցին շուրջ 1000 ազատանցիներ, որոնցից 221-ը այլևս երբեք չվերադարձան տուն։ Նրանց հիշատակին 1980 թվականին, ազատանցիների համատեղ ջանքերով, կառուցվեց այս հուշարձան-կոթողը։ Ճարտարապետ Հակոբ Ջիվանյանի (1936֊2016թթ.) հեղինակած նախագիծը ո՛չ միայն նյութական մարմին տվեց կորստի ցավին, այլև վերածեց այն հանրային խոնարհման ու հաղթանակի խորհրդանշի։

Իսկ նրանք, ովքեր վերադարձան, տուն բերեցին ոչ միայն մարմնի վերքեր ու հոգու սպիներ, այլ նաև 1800-ից ավելի շքանշաններ ու մեդալներ՝ որպես տոկունության, պարտքի և պայքարի վկայություն։ Տարիներ անց՝ 2014-ին, ուսուցիչ Սիրանուշ Տոնոյանի նախաձեռնությամբ և աշակերտների անմիջական մասնակցությամբ, հուշարձանին կցվեց ռազմական փոքրիկ թանգարան։ Այն դարձավ ոչ միայն հերոսական հիշողության պահպանման վայր, այլ նաև կրթական միջավայր, որտեղ նոր սերունդը կարող է իր աչքերով տեսնել անցյալի իրականությունը՝ սեփական գյուղի հերոսների անձնական իրերի, լուսանկարների և վավերագրական նյութերի միջոցով։

Այս հուշարձանը Ազատանում միաժամանակ քարե ճարտարապետություն է և հոգևոր կառույց։ Այն պատմություն է, սերնդեսերունդ փոխանցվող կամք, և մի լուռ խոստում, որ զոհվածներն երբեք չեն մոռացվի։ Սա տարածք է, որտեղ անձնական վիշտը դարձել է հավաքական հիշողություն, իսկ կարմիր տուֆի մեջ փորված տառերը՝ հուշարձանի սրտի զարկերակը։

1941-1945թ.թ.

ՀայրենականՄեծ պատերազմում

զոհված ազատանցիների

1	Ազատյան Ա․Բ․	111	Հարթենյան Մ․Ն․
2	Ազատյան Ս․Հ․	112	Հունոյան Թ․Վ․
3	Ազատյան Խ․Ս․	113	Հարոյան Մ․Մ․
4	Ազատյան Վ․Հ․	114	Հարությունյան Ս․Փ․
5	Ազատյան Ժ․Մ․	115	Հովանյան Մ․Պ․
6	Ազատյան Գ․Հ․	116	Հովհաննիսյան Հ․Տ․
7	Ազատյան Ա․Պ․	117	Հովեյան Ա․Ս․
8	Ամբարդարյան Հ․Ս	118	Ղազարյան Լ․
9	Ասոյան Ս․Խ	119	Ղազարյան Դ․
10	Ասոյան Հ․Ս	120	Ղաբանյան Մ․Բ․
11	Աղեկյան Պ․Խ	121	Ղանդիլյան Ա․Մ․
12	Աղեկյան Վ․Գ	122	Ղանդիլյան Գ․Մ․
13	Աղեկյան Ա․Ս	123	Ղաբանյան Բ․Ա․
14	Ասանյան Ս․Մ	124	Ղուկասյան Խ․Ս․
15	Ասոյան Խ․Ս	125	Ճղրիկյան Մ․Շ․
16	Առաքելյան Ա․Ա	126	Ճղրիկյան Ս․Մ․
17	Առաքելյան Մ․Մ	127	Ճղրիկյան Ա․Մ․
18	Առաքելյան Ս․Ս	128	Ճղրիկյան Վ․Լ․
19	Այվազյան Պ․Մ	129	Ճկլյան Վ․Հ․
20	Այվազյան Զ․Տ	130	Մահլամյան Ա․Ե․
21	Այվազյան Ս․Ռ	131	Մահլամյան Ց․Խ․
22	Ավագյան Լ․Վ	132	Մահլամյան Ս․Ե․
23	Ավագյան Հ․Վ	133	Մալխասյան Գ․Մ․
24	Անտոնյան Ա․Գ	134	Մալխասյան Հ․Մ․
25	Ավետիսյան Վ․Ս	135	Մանուկյան Հ․Վ․
26	Ավետիսյան Պ․Ա	136	Մանուկյան Ս․Վ․
27	Բաղդասարյան Հ․Գ․	137	Մանուկյան Վ․Հ․
28	Բաղդասարյան Ս․Ս․	138	Մկրտչյան Ա․Պ․
29	Բահրիկյան Ա․Տ	139	Մկրտչյան Վ․Ա․
30	Բահրիկյան Վ․Մ	140	Մահտեսյան Ա․Մ․
31	Բահրիկյան Բ․Հ	141	Մահտեսյան Հ․Ա․
32	Բահիկյան Վ․Գ․	142	Միքայելյան Խ․Գ․
33	Բահիկյան Մ․Ե․	143	Միքայելյան Բ․Հ․
34	Բահիկյան Ա․Ս․	144	Միքայելյան Պ․Վ․
35	Բաղդասարյան Պ․Գ․	145	Մարդոյան Շ․Տ․
36	Բաղդասարյան Խ․Գ․	146	Մարդոյան Մ․Տ․
37	Բաշմախչյան Ս․Մ․	147	Մադոյան Ա․Մ․
38	Բաշմախչյան Ս․Ս․	148	Մարդոյան Հ․Տ․
39	Բաշմախչյան Բ․Ա	149	Մադոյան Բ․Մ․
40	Բեռնեցյան Ո․Պ	150	Մուրազյան Ա․Փ․
41	Բեռնեցյան Հ․Հ․	151	Մուրազյան Բ․Ս․
42	Բեռնեցյան Լ․Ա․	152	Մոսոյան Ա․Պ․
43	Բդեյան Մ․Լ․	153	Մոսոյան Կ․Մ․
44	Բանայան Մ․Հ․	154	Մարգարյան Մ․Մ
45	Գյունաշյան Պ․Կ․	155	Մարգարյան Գ․Ա․
46	Գյունաշյան Ս․Կ․	156	Մահլամյան Վ․Ե․
47	Գյունաշյան Հ․Խ․	157	Մահլամյան Հ․Ե․
48	Գալոյան Հ․Ա․	158	Միդոյան Մ․Ա․
49	Գասպարյան Ս․Խ․	159	Մինասյան Կ․Վ․
50	Գաբոյան Կ․Ա․	160	Մխիթարյան Ի․Մ․
51	Գյուլնազարյան Կ․Պ․	161	Նավոյան Ս․Մ․
52	Գրիգորյան Ա․Թ․	162	Նավոյան Մ․Ա
53	Գրիգորյան Կ․Մ․	163	Նազարեթյան Կ․Գ․
54	Գրիգորյան Ա․Ա․	164	Ներսիսյան Ա․Մ․
55	Գյոլչանյան Ն․Գ․	165	Շահբազյան Վ․ Ա․
56	Գասպարյան Ա․Հ․	166	Շահբազյան Հ․Ա․
57	Գևորգյան Գ․Տ․	167	Շահբազյան Հ․Ա․
58	Գևորգյան	168	Ոսկանյան Ա․Կ․
59	Գրիգորյան Ա․Ա	169	Չարխիֆալակյան Մ․
60	Դավինյան Ա․Մ․	170	Չարխիֆալակյան Ս․Խ․
61	Դավինյան Մ․Ս․	171	Չարխիֆալակյան Ս․Ի․
62	Դավինյան Պ․Ս․	172	Չարխիֆալակյան Գ․Հ․
63	Դավթյան Վ․Հ․	173	Պապիկյան Ս․Ռ․
64	Դավթյան Կ․Հ․	174	Պապիկյան Ս․Պ․
65	Դալլաքյան Հ․	175	Պապիկյան Մ․Ա․
66	Դալլաքյան Կ․	176	Պապոյան Հ․Հ․
67	Եղիազարյան Վ․Գ․	177	Պապոյան Ա․Կ․
68	Եղիազարյան Տ․	178	Պապոյան Ս․Հ․
69	Եղիազարյան Պ․Ա․	179	Պողոսյան Ռ․ Հ․
70	Եսայան Ա․Մ․	180	Պողոսյան Հ․Մ․
71	Երդանալան Ց․Ա․	181	Պետրոսյան Բ․Մ․
72	Երդանալյան Ա․	182	Պետրոսյան Պ․Ա․
73	Էլբակյան Մ․Հ․	183	Պետրոսյան Ս․Հ․
74	Թովմասյան Լ․Ի․	184	Պողոսյան Ե․Կ․
75	Իկիլիկյան Ս․Մ․	185	Պետիկյան Ա․Տ․
76	Իկիլիկյան Ա․Ս․	186	Պեդեյան Մ․Ն․
77	Իկիլիկյան Վ․ Ս․	187	Սարգսյան Ս․Տ․
78	Իկիլիկյան Ց․ Վ․	188	Սարգսյան Վ․
79	Իկիլիկյան Վ․Գ․	189	Սահակյան Ա․Ա․
80	Իկիլիկյան Ե․Ե․	190	Սահրադյան Չ․Ա․
81	Ինջոյան Ա․Ա	191	Սուքիասյան Ս․Հ․
82	Խնձրցյան Ս․	192	Սուքիասյան Ա․Ն․
83	Խնձրցյան Կ․Խ․	193	Սուքիասյան Մ․Ս․
84	Խնձրցյան Խ․Մ․	194	Սևոյան Ս․Հ․
85	Խնձրցյան Բ․Հ․	195	Սևոյան Մ․Ս․
86	Խնձրցյան Ա․Մ․	196	Վարդանյան Խ․Գ․
87	Խանբաբյան Կ․	197	Վալեսյան Ե․Հ․
88	Խեչիբաբյան Ս․Հ․	198	Վալեսյան Վ․Ս․
89	Խեչիբաբյան Մ․Պ․	199	Վալեսյան Հ․Խ․
90	Խեչիբաբյան Ա․Ս․	200	Վալեսյան
91	Խչեյան Ց․Ն․	201	Վալեսյան Ա․Չ․
92	Խզեյան Հ․Խ․	202	Վալեսյան Ա․Ա․
93	Խաչատրյան Վ․Մ․	203	Վալեսյան Թ․Ա․
94	Ծատուրյան Մ․Հ․	204	Վալեսյան Մ․Ս․
95	Ծատուրյան Բ․Ա․	205	Վարժապետյան Հ․Գ․
96	Ծիծաղցյան Ի․Վ․	206	Վարժապետյան
97	Կարապետյան Ա․Ա	207	Վարդխաթունյան Ա․Հ․
98	Կարապետյան Մ․	208	Տոնոյան Ռ․Փ․
99	Կիրակոսյան Ժ․Ա․	209	Ունուսյան Կ․Ե
100	Կիրակոսյան Ո․Շ․	210	Ունուսյան Վ․Ս․
101	Կնյազյան Ե․	211	Ունուսյան Հ․Ա․
102	Կողպեցյան Ե․Ա․	212	Ունուսյան Ա․Ե․
103	Կողպեցյան Մ․Վ․	213	Ունուսյան Պ․Ղ․
104	Կողպեցյան Հ․Վ․	214	Ումուրշատյան Ս․Վ․
105	Հակոբջանյան Խ․Մ․	215	Ումուրշատյան Լ․Վ․
106	Հակոբյան Ց․Վ․	216	Ումուրշատյան Վ․Ա․
107	Հակոբյան Վ․Հ․	217	Ումուրշատյան Ա․Ա․
108	Հակոբյան Ա․Ա․	218	Քոչոյան Ջ․Ս․
109	Հայկյան Մ․Շ․	219	Քերոբյան Է․Ղ․
110	Հայկյան Օ․Ս․

Սույն տեղեկատվական նյութը մշակվել է

«Ազատանի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի

«Հոգատար սերունդ, հզոր համայնք» ծրագրի մասնակիցների համատեղ ջանքերով։

Շիրակի մարզի Հացիկ գյուղի կենտրոնական հատվածում վեր է խոյանում Հայրենական Մեծ Պատերազմի զոհերին նվիրված հուշարձանը, որը ոչ միայն հիշատակի խորհրդանիշ է, այլև գյուղի պատմամշակութային դիմագծի անքակտելի մասը։ Հուշարձանը կառուցվել է 1975 թվականին՝ պատերազմի հաղթանակի 30-ամյակի առթիվ, համագյուղացիների նվիրումի և միասնականության արդյունքում, ինչը նրա արժեքը դարձնում է նաև համայնքային համախմբման պատմական վկայություն։

Ճարտարապետական տեսանկյունից հուշարձանը ներկայացված է ուղղանկյունաձև բազալտե սյան տեսքով՝ մոտ 3 մետր բարձրությամբ։ Այն կառուցված է հիմնականում սպիտակ բազալտից, որը բերվել է Ջաջուռի հանքավայրից։ Սպիտակ բազալտը խորհրդանշում է զուլալ հիշողությունը, մաքրությունն ու հավերժությունը։ Հուշարձանի որոշ հատվածներ ընդգծված են սև բազալտով, ինչը գեղագիտական առումով ստեղծում է լարվածության ու հակադրության զգացողություն՝ խորհրդանշելով պատերազմի ողբերգական խորապատկերը։ Հուշարձանի կենտրոնական մասում կանգնեցված է ուղղանկյունաձև հուշաքար, որի վրա ամրացված է սև մարմարե սալիկ։ Սալիկի փորագրված պատկերները՝ ցորենի հասկը և թնդանոթը, հանդիսանում են միաժամանակ կյանքի ու պատերազմի խորհրդանիշներ՝ մեկը խորհրդանշելով հայրենի հողը, մյուսը՝ այն պաշտպանելու վճռականությունը։ Աջ հատվածում՝ եռանկյունաձև սև սալիկի վրա, պատկերված են երեք զինվոր՝ զենքերը ձեռքին։ Այս դինամիկ կոմպոզիցիան փոխանցում է դիմադրության և միասնության գաղափարը։ Քանդակային լեզուն զուսպ է, միևնույն ժամանակ՝ արտահայտիչ։ Հուշարձանի գեղարվեստական նախագծումը վստահվել է գյուղի հայտնի նկարիչ Ռեմիկ Մանուկյանին, որի ներդրումը զգալի է ոչ միայն կոմպոզիցիոն կառուցվածքի, այլ նաև գունային լուծումների ու տարածական կազմակերպման առումով։ Նրա տեսլականով հուշարձանը դարձել է համայնքի հուզական կենտրոնը՝ մի տարածք, որտեղ հարգանքի տուրք են մատուցում ոչ միայն զոհվածներին, այլև պատմական հիշողությանը։ Հուշարձանի կառուցման նախաձեռնությունը տեղի է ունեցել համայնքի մասնակցությամբ՝ հանգանակությունների միջոցով, ինչը վկայում է հասարակական ներգրավվածության բարձր մակարդակի մասին։ Տեղադրման վայրը՝ գյուղի սիրտը, ևս պատահական չէ․ այն ընդգծում է հուշարձանի նշանակությունը որպես մշտական ներկայություն գյուղի սոցիալական ու մշակութային կյանքում։ Այս հուշարձանը ոչ միայն արձան է, այլև կենդանի հիշողություն․ այն պարբերաբար դառնում է համայնքի հիշատակի և ոգեկոչման վայր՝ հատկապես մայիսի 9-ին, երբ տեղի են ունենում հանդիսավոր արարողություններ։ Միջոցառումները՝ երգերով, ասմունքով ու տոնական խոսքով ուղեկցվող, վերածվում են սերունդների միջև անցնող կամուրջի, որի հիմքում հպարտությունն է՝ անցյալի համար, և պատասխանատվությունը՝ ապագայի։

1941-1945թ.թ.

ՀայրենականՄեծ պատերազմից

վերադարձած հացիկցիներ

N	Ազգանուն Անուն Հայրանուն	N	Ազգանուն Անուն Հայրանուն
1	Աբիսողոմոնյան Լիպարիտ Ադամի	30	Ավետիսյան Զալիվոս Արշակի
2	Ավետիսյան Հմյակ Արշակի	31	Ավետիսյան Վոլոդյա Հմայակի
3	Այվազյան Միսակ Լյուդվիգի	32	Անդումյան Անդրեյ Արշալույսի
4	Ասատրյան Գևորգ Բագրատի	33	Բարսեղյան Սերյոժա Համբարձումի
5	Գասպարյան Լիպարիտ Մանուկի	34	Գևորգյան Արամայիս Մացակի
6	Գևորգյան Արմենակ Մացակի	35	Գևորգյան Սերյոժա Գարեգինի
7	Զագարյան Մարուսյա Արշալույսի	36	Զաքարյան Արամայիս Հարությունի
8	Զաքարյան Արտյոմ Անտոնի	37	Զաքարյան Հովհաննես Անտոնի
9	Զաքարյան Ցոլակ Անտոնի	38	Թիգրանյան Արտուշ Հարությունի
10	Թիգրանյան Վաչագան	39	Ղազարյան Սերյոժա Աղասու
11	Խաչատրյան Վաչագան Եղիզարի	40	Խաչատրյան Կարապետ Գրիգորի
12	Խչատրյան Ֆլորա Մկրտչի	41	Կարապետյան Աղվան Անդրեասի
13	Կարապետյան Վահրամ Սարոյի	42	Կարապետրան Զալիվոս Ենոքի
14	Կարապետրան Սերյոժա Անդրեասի	43	Քերոբյան Վաղինակ Ասատուրի
15	Քերոբյան Ցոլակ Ասատուրի	44	Մանուկյան Աղասի Ադամի
16	Մանուկյան Աշոտ Ավետիսի	45	Մանուկյան Մարտիրոս Կարապետի
17	Մանուկյան Սարգիս Կարապետի	46	Մարգարյան Համբարձում Պապիկի
18	Մարտիրոսյան Մարտիրոս Սարգսի	47	Մնոյան Մանուկ Մկրտչի
19	Նահապետյան Վալոդ Համբարձումի	48	Նահապետյան Քերոբ Խաչատուրի
20	Նաապետյան Գարսևան Երվանդի	49	Ներսիսյան Սարգիս Սրապի
21	Պետրոսյան Մալաք Հունանի	50	Պետրոսյան Վոլոդյա Վարդանի
22	Պետրոսյան Մկրտիչ Կարապետի	51	Պողոսյան Համբարձում Ավետիսի
23	Պապոյան Համբարձում Սիմոնի	52	Սարգսյան Զավեն
24	Սարգսյան Ռաֆիկ Լևոնի	53	Սարգսյան Ռաֆիկ Տաճատի
25	Սիմոնյան Աշոտ Դավթի	54	Վարդանյան Հովհաննես Ամոնի
26	Համբարյան Հայկուշ Համբարձումի	55	Հարթենյան Ավետիք Հակոբի
27	Հարթենյան Ցոլակ Մկրտչի	56	Հարությունյան Գալուստ Զորհաբի
28	Հովհաննիսյան Խորեն Դավթի	57	Հովհաննիսյան Մաթևոս Գրիգորի
29	Հովհաննիսյան Նիկոլ Բագրատի	58	Հովհաննիսյան Սմբատ Հարությունի

1941-1945թ.թ.

ՀայրենականՄեծ պատերազմում

զոհված հացիկցիներ

N	Ազգանուն Անուն Հայրանուն	N	Ազգանուն Անուն Հայրանուն
1	Աբիսողոմոնյան Արամայիս Ադամի	29	Աբիսողոմոնյան Վաչագան Նիկոլի
2	Աղաբեկյան Ադամ Աղաբեկի	30	Աղաջանյան Մկրտիչ Իսահակի
3	Աղաջանյան Սասունիկ Սանդրոյի	31	Աղաջանյան Վարազդատ Մեխակի
4	Ալեքսանյան Ալեքսան Ավետիքի	32	Գալստյան Աղասի Հովանի
5	Գասպարյան Մանուկ Լիպարիտի	33	Գրիգորյան Հովհաննես Հարությունի
6	Գրիգորյան Համբարձում Խաչատուրի	34	Գևորգյան Բաբկեն Մացակի
7	Դիլանյան Միշա Գալուստի	35	Դիլանյան Ցոլակ Սմբատի
8	Խաչկալյան Լյուդվիգ Մկրտչի	36	Խաչկալյան Ցոլակ Մկրտչի
9	Խաչատրյան Սարգիս Հակոբի	37	Խաչատրյան Ժորժիկ Եղիազարի
10	Խաչատրյան Բագրատ Վահանի	38	Խաչատրյան Գառնիկ Խաչատուրի
11	Հովհաննիսյան Ավետիք Հարությունի	39	Հովհաննիսյան Գևորգ Դիմիտի
12	Հովհաննիսյան Աղվան Դիմիտի	40	Հովհաննիսյան Հովսեփ Գրիգորի
13	Հարթենյան Ցոլակ Հարությունի	41	Հակոբյան Վասպուրական Մանուկի
14	Ղազարյան Անուշավան Հակոբի	42	Մանուկյան Լևոն Ադամի
15	Մանուկյան Ալեքսան Եփրեմի	43	Մկրտչյան Հայկ Մանուկյան
16	Վաչագան Կարապետի Մանուկյան	44	Մնացական Սամսոնի Մկրտչյան
17	Վաղինակ Խաչատուրի Մկրտչյան	45	Հովակ Խաչատուրի Մաթևոսյան
18	Անուշավան Ղուկասի Նահապետյան	46	Անդրանիկ Խաչատուրի Նահապետյան
19	Հովհաննես Հմայակի Նահապետյան	47	Հակոբ Երվանդի Նազարյան
20	Ալեքսան Հարությունի Պողոսյան	48	Ավետիք Սեդրակի Պետրոսյան
21	Հովհաննես Կարապետի Պապիկյան	49	Հակոբ Ամատունի Սամսոնյան
22	Ռուբեն Արսենի Սամսոնյան	50	Թորգոմ Զոհրաբի Սամսոնյան
23	Աշոտ Արսենի Քերոբյան	51	Աղաբեկ Զոհրաբի
24	Սիմոնյան Դավիթ Սրապի	52	Սարգսյան Վարդգես Լյուդվիգի
25	Սարգսյան Կոլյա Լյուդվիգի	53	Սարգսյան Գառնիկ Տիգրանի
26	Սողոմոնյան Ընձակ Կիրակոսի	54	Վարոսյան Հովհաննես Արշակի
27	Վարդանյան Ավետիք Հակոբի	55	Քերոբյան Աբրահամ Հովհաննեսի
28	Քերոբյան Քերոբ Ասատուրի

Սույն տեղեկատվական նյութը մշակվել է

«Հացիկի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի

«Հոգատար սերունդ, հզոր համայնք» ծրագրի մասնակիցների համատեղ ջանքերով։

Մայիսյան գյուղի հարավ-արևելյան հատվածում, միջպետական ճանապարհի եզրին, կանգնած է մի անսովոր հուշակոթող՝ ոչ պարզապես քարե կառուցվածք, այլ պատմական հիշողության, համայնքային միասնականության և մշակութային ինքնության խորհրդանիշ։ Այս հուշարձանը ոչ միայն վկայությունն է հայրենիքի համար զոհվածների հիշատակին, այլև կենդանի մշակութային միջավայր, որտեղ համախմբվում են անցյալը, ներկան և ապագան։ Այն միաժամանակ հանդիսանում է սգի, հպարտության և ազգային ինքնաճանաչողության սրբավայր։

Հուշարձանը կառուցված է կարմիր տուֆից։ Նրա ճարտարապետական լուծումը միաժամանակ պարզ է և խորհրդանշական. երկու ուղղանկյուն պատ՝ դասավորված միմյանց նկատմամբ անկյան տակ, ձևավորում են հիշողության և արժանապատվության տարածք։ Հյուսիսային պատը՝ 3 մետր բարձրությամբ և 8 մետր երկարությամբ, կենտրոնում կրում է հուշաբյուր՝ շրջանաձև նախշով, ինչը խորհրդանշում է հավերժական շրջապտույտը, անմար հիշողությունը։ Արևելյան՝ 15 մ երկարությամբ պատին փորագրված են 63 նահատակների անունները։ Անուններ, որոնք այլևս պատմություն չեն միայն, այլ՝ հավաքական ինքնության մաս։ Հուշարձանի կենտրոնական մասում երեք տուֆաշեն սյուներ են, 8 մետր բարձրությամբ, որոնք խոյանում են վեր՝ ասես նոր սերնդի ծնունդը ու ապագայի լուսավոր ուղին նշանավորելու համար։ Սյուների միջև կախված մետաղյա ջահը, պատրաստված Գյումրու վարպետ Օնիկի ձեռքով, ծառայել է որպես գիշերային լուսավորության աղբյուր՝ մետաղի և կրակի համադրությամբ նոր իմաստ հաղորդելով հուշի գաղափարին։ Ջահի ներքևում՝ գետնին, հնգաթև աստղի կենտրոնում վառվում էր անմար կրակ՝ բնական գազով, հավերժության և զոհերի հիշատակին հավատարիմ լինելու խորհրդանիշ։ Այս կրակը խոսում էր ազգի անդադար հիշողության և հարգանքի մասին։ Բեմահարթակը՝ բազալտե սալիկներով պատված և լայն աստիճաններով մուտքով, ծառայել է ոչ միայն արարողությունների համար, այլ նաև որպես համայնքային միասնության հարթակ։ Հուշարձանը շրջապատված է եղել 5000 մ² տարածքով, որից 4300 մ² կանաչապատված էր, իսկ մուտքը նախատեսված էր թե՛ մարդկանց, թե՛ տրանսպորտի համար՝ շղթայով փակվող անցուղիներով։ Այդ տարածքը ձևավորել է հանրային մշակույթի յուրօրինակ կենտրոն՝ լիարժեք մասնակցություն տալով գյուղի հիշողության վերարտադրմանը։

Հուշարձանի պատմությունը սկիզբ է առնում 1974 թվականին՝ Մայիսյանի ջերմոցային կոմբինատի տնօրեն Բաբկեն Կարախանյանի նախաձեռնությամբ, ով գյուղի ժողովում առաջարկեց հավերժացնել Հայրենական Մեծ պատերազմի զոհված համագյուղացիների հիշատակը։ Նախաձեռնությունն ակտիվ արձագանք գտավ համայնքում, և 1975 թվականի մայիսի 9-ին՝ հաղթանակի 30-ամյակի օրը, նախատեսվեց հուշարձանի բացումը։ Ֆինանսավորումը իրականացվեց համագյուղացիների նվիրատվությունների, ինչպես նաև սովխոզի ու ջերմոցային կոմբինատի միջոցներով։ Հանձնաժողովի անդամները՝ Ռազմիկ Աբգարյանի գլխավորությամբ, հավաքագրեցին զոհվածների տվյալները, կազմակերպեցին հանգանակություն և իրականացրին կառուցման գործընթացի համակարգում։

Հուշարձանը ժամանակի փորձությունն արժանապատվորեն հաղթահարեց։ 1988 թվականի երկրաշարժը վնասեց միայն տուֆի որոշ հատվածներ, սակայն կառուցվածքը հիմնականում կանգուն մնաց։ Դա ևս մի խորհրդանշական վկայություն էր՝ տոկունության և հիշողության անմոռանալիության մասին։

2010-ին հուշարձանը վերաիմաստավորվեց՝ համալրվելով նոր դրվագով. Արցախյան պատերազմի նահատակ Ռուբեն Գրիգորյանի հուշաքարը միացվեց նրան, շարունակելով հուշի շղթան՝ սերնդեսերունդ։

2017–2018 թվականներին Մարմաշեն համայնքի կողմից հուշարձանը ցանկապատվեց՝ պաշտպանելով տարածքը վնասներից և ձևավորելով հոգատար վերաբերմունք մշակութային արժեքների հանդեպ։ Այս հուշարձանը ոչ միայն վեր է հանում անցյալի հիշողությունը, այլև հաղորդում է սերունդներին պատմության զգացողությունը։ Այն դաստիարակում է՝ ոչ թե քարերով, այլ գաղափարով՝ հայրենասիրության, զոհաբերության և ազգի հավաքական ուժի գաղափարով։

1941-1945թ.թ.

ՀայրենականՄեծ պատերազմում

զոհված մայիսյանցիների

N	Ազգանուն,անուն,հայրանուն	Ծննդյան թիվ	Զոհվել է	Անմահացման տարիքը
1	Աբգարյան Մաթևոս Խաչատուրի	1924	1942	18
2	Աբգարյան Զավեն Մարտիրոսի	1925	1944	19
3	Առաքելյան Միսաք Սարիբեկի	1923	1942	19
4	Այվազյան Ներսես Հարութի	1897	1943	46
5	Այվազյան Աշոտ Ներսեսի	1924	1942	18
6	Ասատրյան Սերյոժա Եփրեմի	1924	1942	18
7	Ասլանյան Կարուշ Եփրեմի	1925	1942	17
8	Ավետիսյան Արզուման Հակոբի	1918	1941	23
9	Ավետիսյան Գարեգին Արշակի	1918	1942	24
10	Ավետիսյան Կարուշ Արշակի	1913	1943	30
11	Ավետիսյան Հակոբ Հովհաննեսի	1916	1941	25
12	Բադասարյան Թորգոմ Հակոբի	1925	1943	18
13	Գրիգորյան Ավետիկ Արշակի	1924	1944	20
14	Գրիգորյան Ավետիք Մամիկոնի	1920	1942	22
15	Գրիգորյան Եղիա Հայրիկի	1925	1942	17
16	Գրիգորյան Հովհաննես Հայրիկի	1923	1943	20
17	Գևորգյան Արտաշ Ներսեսի	1922	1944	22
18	Գևորգյան Անդրանիկ Ներսեսի	1924	1943	19
19	Գալստյան Արզինով Սիմոնի	1918	1942	24
20	Երեմյան Երանոս Հարությունի	1913	1942	29
21	Երեմյան Թադոս Հարությունի	1909	1944	35
22	Երեմյան Հարություն Արշակի	1925	1943	18
23	Եղոյան Սաշա Մկրտչի	1925	1943	18
24	Եղոյան Անուշավան Մաթևոսի	1916	1944	28
25	Էլբակյան Հմայակ Տեփանոսի	1913	1941	28
26	Թադևոսյան Հովհաննես Մարտիրոսի	1918	1942	24
27	Թադևոսյան Արամայիս Արշակի	1913	1943	30
28	Թովմասյան Վազգեն Հակոբի	1925	1944	19
29	Խաչատրյան Վոլոդյա Գրիգորի	1925	1942	17
30	Խչեյան Եղիա Խաչատուրի	1918	1942	24
31	Խերոյան Ալբերտ Ալեքի	1920	1944	24
32	Կարապետյան Վաչագան Եղիշի	1924	1944	20
33	Կարապետյան Ցոլակ Արշակի	1913	1942	29
34	Հովհաննիսյան Հովհաննես Հայրապետի	1924	1942	18
35	Հովհաննիսյան Հակոբ Սարգսի	1923	1943	20
36	Համբարյան Թորգոմ Թադևոսի	1903	1943	40
37	Հակոբյան Հակոբ Նիկոլի	1922	1942	20
38	Հակոբյան Կորյուն Նիկոլի	1925	1944	19
39	Հակոբյան Գարեգին Եղիայի	1920	1941	21
40	Ղազարյան Սերոբ Պողոսի	1919	1941	22
41	Ղազարյան Խաչատուր Պողոսի	1911	1941	30
42	Ղազարյան Հմայակ Հովհաննեսի	1906	1944	38
43	Ղազարյան Գևորգ Ղազարի	1904	1944	40
44	Ղազարյան Վարոս Համբարձումի	1922	1944	20
45	Ղազարյան Անդրանիկ Նահապետի	1923	1945	22
46	Մխիթարյան-ՍերոբյանՀակոբ Ղազարի	1924	1944	20
47	Մխիթարյան-ՍերոբյանՄխիթար Ղազարի	1921	1945	24
48	Մխիթարյան Խանաև Խաչատուրի	1922	1944	20
49	Մարտիրոսյան Սիմոն Թադևոսի	1918	1942	24
50	Մովսիսյան Ռաշո Մովսեսի	1895	1944	49
51	Միլիտոսյան Ռուբեն Գևորգի	1920	1943	23
52	Մանուկյան Անդրանիկ Խաչատուրի	1922	1942	20
53	Մաթևոսյան Վոլոդյա Տեփանոսի	1923	1942	19
54	Նալբանդյան Սարգիս Կարապետի	1909	1944	35
585	ՆալբանդյանԱրամայիսԿարապետի	1918	1942	24
56	Պապոյան Անուշավան Գրիգորի	1915	1943	28
57	Պետրոսյան Մնացական Միսաքի	1924	1943	19
58	Պետրոսյան Հովհաննես Միսաքի	1920	1941	21
59	Սահակյան Մկրտիչ Արտաշի	1920	1942	22
60	Վանապետյան Վարոս Համբարձումի	1922	1944	22
61	Վարդանյան Վրույր Քյարամի	1918	1944	26
62	Վարդանյան Ալբերտ Ալեքի	1925	1943	18
63	Վարդանյան Լևոն Հովսեփի	1916	1942	26

Հայրենական Մեծ պատերազմի վետերաններ

(պատերազմից տուն վերադարձածներ)

N	Ազգանուն,անուն, հայրանուն	Ծննդ.թիվ	N	Ազգանուն,անուն,հայրանուն	Ծննդ.թիվ
1	Առաքելյան Աղասի Գրիգորի	1906	29	Մաթևոսյան Վաչագան Ստեփանի	1914
2	Առաքելյան Բաբկեն Մելիքի	1905	30	Մաթևոսյան Անդրանիկ Հակոբի	1909
3	Ավագյան Հովսեփ Ցոլակի	1924	31	Մաթևոսյան Հակոբ Գուրգենի	1924
4	Բադասարյան Նվարդ Հակոբի	1923	32	Մաթևոսյան Ալեքսան Ստեփանի	1912
5	Գևորգյան Վարդուշ Տիգրանի	1923	33	ՄաթևոսյանՍրապՄկրտչի	1922
6	Գասպարյան Հարություն Հովհաննեսի	1901	34	ՄովսիսյանԱրտուշ Ռաշոյի	1924
7	Գասպարյան Գարեգին Մալխասի	1909	35	Միքայելյան Հաբեթ Սարոյի	1905
8	Գասպարյան Սերոբ Մկրտչի	1921	36	Մելքոնյան Մարտիրոս Ավետիսի	1923
9	Գևորգյան Արմեն Տիգրանի	1918	37	Միքայելյան Երվանդ Սարիբեկի	1898
10	Գևորգյան Արշալույս Վարդանի	1903	38	Նալբանդյան Սեդրակ Կարապետի	1913
11	Գրիգորյան Հարություն Հովհաննեսի	1920	39	Նալբանդյան Արտուշ Ավագի	1912
12	Դավթյան Արմենակ Թորոսի	1906	40	Նալբանդյան Ավետիք Ավաի	1922
13	Դաբոյան Հովհաննես	1925	41	Նալբանդյան Լուսյա Աբրահամի	1923
14	Թադևոսյան Հովհաննես Արշակի	1916	42	Պապոյան Հովհաննես Հովհաննեսի	1916
15	Թադևոսյան Գարեգին Մովսեսի	1918	43	Պապոյան Ալեքսան/Ազգո/ Հովհաննեսի	1918
16	Խաչատրյան Աշոտ Դոնիկի	1925	44	Ջինիստյան Լյուդվիգ Հարությունի	1909
17	Կիրակոսյան Մամիկոն Մովսեսի	1923	45	Ջինիստյան Ավետիք Հարությունի	1912
18	Կարապետյան Կարուշ Արտաքինի	1925	46	Սարգսյան Դավիթ Մելքոնի	1904
19	Հովհաննիսյան Կնյազ Նահապետի	1912	47	Սարգսյան Հաբեթ Թադևոսի	1910
20	ՀարությունյանՎահագն/Վակուշ/ Աբրահամի		48	Սարգսյան/Հովսեփյան/ Սարգիս Համբարի	1902
21	Հովհաննիսյան Մինաս Գևորգի	1905	49	Վարդանյան Սողոմոն Կարլենի	1918
22	Հալաջյան Աշոտ Պարունակի	1924	50	Վարդանյան Մաղաք Հովսեփի	1923
23	Ղազարյան Գուրգեն Պողոսի	191	51	Վարդանյան Ներսես Հովակիմի	1925
24	Ղազարյան Կարուշ Հայրապետի	1926	52	Տերտերյան Միքայել Կարապետի	1901
25	Ղազարյան Գեղամ Հակոբի	1911	53	Մանուկյան Հմայակ Հարությունի	1917
26	Ղազարյան Մարտիրոս Համբարձումի	1924	54	Մկրտչյան Խուրշուդ Մկրտչի	1916
27	Միլիտոսյան Ներսիկ Գևորգի	1909	55	Մովսիսյան Հմայակ Սմբատի	1912
28	Մաթևոսյան Արամայիս Ադամի	1913	56	Մխիթարյան Միսակ խաչատուրի	1913

Սույն տեղեկատվական նյութը մշակվել է

«Մայիսյանի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի

«Հոգատար սերունդ, հզոր համայնք» ծրագրի մասնակիցների համատեղ ջանքերով։

Հայրենական Մեծ պատերազմի ընթացքում զոհված արևիկցիների հիշատակին նվիրված «Անհայտ զինվորի» հուշարձանը շաղկապում է համայնքի պատմական հիշողությունը, կոլեկտիվ ցավն ու հերոսության ոգին՝ վերածելով դրանք հպարտությամբ պահպանվող մշակութային ժառանգության։ Այն ոչ միայն հուշակոթող է, այլ համայնքի ինքնության գեղարվեստական և հոգևոր կենտրոն։ Ճարտարապետական և կոմպոզիցիոն առումով հուշարձանը աչքի է ընկնում իր զուսպ, սակայն խորապես ազդեցիկ կառուցվածքով։ Այն բաղկացած է մուգ գույնի բազալտից կառուցված սրածայր, եռանկյունաձև ուղղաձիգ սյունից՝ ուղղված վեր՝ ինչպես զոհվածների հոգիների վերելքը և անհասցե հավերժությունը։ Սյունի մեջտեղի հատվածում փորագրված են ճազկանման նախշեր, որոնք տարածական ռիթմով և հորինվածքային հանգիստ հոսքով անցում են ստեղծում դեպի ներքևի հատվածը՝ այնտեղ, որտեղ սպիտակ մարմարե հատվածի վրա փորագրված են 109 զոհված արևիկցիների անուններն ու ազգանունները՝ ոսկեգույն գրով։ Այս ոսկեգույն փորագրությունը մարմարում է հիշատակի փառքը՝ միաժամանակ խոնարհ և արժանապատիվ։

Հուշարձանի ձախ կողմում կանգնած է ամբողջ հասակով զինվորի արձան՝ զենքը ձեռքին, իջեցված դիրքում։ Քանդակը՝ իր կեցվածքով ու հայացքով, մարմնավորում է պատրաստակամության, զգոնության, բայց նաև խաղաղություն հսկելու խորհրդանիշը։ Այս կերպարը հուշարձանին հաղորդում է մարդկային շունչ՝ պատկերավորելով անհատ զինվորին, ում կյանքով գրվել է համայնքի պատմությունը։

Արձանի կերպարով անհայտ զինվորը վերածվում է բոլոր հայտնի և անհայտ նահատակների հավաքական խորհրդանիշի։

Հուշակոթողի տարածքում տեղադրված են նաև երկու խաչքարեր՝ նվիրված Արցախյան ազատամարտերում զոհված արևիկցի հայորդիներին։ Այս հավելումը հուշարձանը դարձնում է ոչ միայն խորհրդանիշ Հայրենական Մեծ պատերազմի համար, այլ ընդհանրապես՝ հայրենիքի պաշտպանության ամբողջական ընթացքի հիշողության կենտրոն։ Մշակութային տեսանկյունից այս հուշարձանը չի հանդիսանում պարզապես պատմական փաստի քարե վավերացում։ Այն համայնքի հիշողության կենդանի մարմնավորումն է, որը սերնդեսերունդ փոխանցում է զոհաբերության, արժանապատվության, հավաքական ցավի ու դիմադրողականության պատմությունը։ Հուշարձանի ներկայությունը համայնքի ֆիզիկական տարածքում փոխակերպվում է բարոյական ներկայության՝ այն հիշեցման ձևով, որ անցյալն ապրում է ներկայի մշակույթում։

Հուշարձանի կառուցման գաղափարը ծնվել է համայնքի ներսում՝ նախաձեռնությունը պատկանում է գյուղի կոլտնտեսության այն ժամանակվա նախագահ Գաբրիել Միքայելյանին։ Իրականացման գործընթացին մասնակցել են համայնքի անդամները՝ զոհվածների ընտանիքները։ Հուշարձանի քանդակագործն է երևանաբնակ Երվանդ Գրիգորյանը, իսկ շինարարական աշխատանքներում ակտիվ ներգրավված են եղել գյուղի վարպետներ Հրայր Ավետիսյանը և Խաչիկ Կաթունյանը։ Նրանց համատեղ աշխատանքի արդյունքում ծնվել է ոչ միայն ճարտարապետական կառույց, այլ՝ համայնքի մշակութային դիմանկարը։

Հուշարձանի վրա փորագրված է 109 անուն, մինչդեռ փաստացի զոհվել է 108 արևիկցի։ Այս տարբերությունը պայմանավորված է Օնիկ Գրիգորի Թորոյանի պատմությամբ՝ որի մահվան մասին ստացվել էր պաշտոնական ծանուցում, սակայն հետագայում պարզվել էր, որ նա ողջ է մնացել՝ հանձնվելով ամերիկացիներին և հետագայում հաղորդակցվելով ընտանիքի հետ։

Ամեն տարի մայիսի 9-ին, Արևիկում կազմակերպվում է հանդիսավոր երթ դեպի հուշարձան։ Սակայն այս միջոցառումները, զուտ ծիսական լինելու փոխարեն, վերածվում են համայնքային մշակութային վերապրումի։ Երգերի, պարի, ասմունքի ու մանկավարժական միջոցառումների միջոցով, սերունդները վերաիմաստավորում են ոչ միայն անցյալը, այլ՝ իրենց կապը այդ անցյալի հետ։

Արևիկի «Անհայտ զինվորի» հուշարձանը ոչ միայն հարգանքի տուրք է զոհվածներին, այլև համայնքի ինքնության և արժանապատվության խորհրդանիշ՝ հիշողության սյուն, որը բարձրանում է ոչ միայն քարով, այլ՝ ժամանակով ու երախտագիտությամբ։

1941-1945թ.թ.

Հայրենական Մեծ պատերազմում

զոհված արևիկցիների

N	Ազգանուն Անուն Հայրանուն	N	Ազգանուն Անուն Հայրանուն
1	Ավետիսյան Դերենիկ Գուրգենի	56	Ավետիսյան Կիրակոս Մարտիրոսի
2	Բաղդասարյան Պետրոս Գասպարի	57	Բաղդասարյան Լևոն Գասպարի
3	Բարսեղյան Ազատ Հովհաննեսի	58	Բարսեղյան Խաչատուր Հովհաննեսի
4	Բոշիկյան Գրիշա Նիկոլի	59	Բոշիկյան Մամիկոն Նիկոլի
5	Բոշիկյան Հայկազ Նիկոլի	60	Բոշիկյան Սպիրիդոն Նիկոլի
6	Բոշիկյան Հաբեթ Ավետիքի	61	Գասպարյան Հակոբ Հովսեփի
7	Գասպարյան Հովսեփ Հակոբի	62	Գրիգորյան Խաչատուր Խուրշուդի
8	Գևորգյան Մկրտիչ Հովհաննեսի	63	Գևորգյան Սիմոն Ստեփանի
9	Դրմոյան Հայկազ Պետրոսի	64	Երեմոզյան Միսակ Հակոբի
10	Զազյան Հաբեթ Հովսեփի	65	Զազյան Մարտին Սերգոյի
11	Զազյան Սերգո Հարությունի	66	Զաքարյան Արմենակ Վարդանի
12	Թադևոսյան Լևոն Մխիթարի	67	Թորոյան Հաբեթ Մկրտիչի
13	Թորոյան Հովիկ Հակոբի	68	Թումիկյան Հակոբ Սամսոնի
14	Թորոյան Հովհաննես Գրիգորի	69	Թոփալյան Գրիշ Մկրտիչի
15	Թուշիկյան Գարեգին Հակոբի	70	Խաչատրյան Հմայակ Բենիամինի
16	Թոփալյան Մովսես Սողոմոնի	71	Կարապետյան Ալեքսան Հովսեփի
17	Խաչատրյան Հովհաննես Ալեքսանի	72	Կաթունյան Կարապետ Պետրոսի
18	Կաթունյան Լևոն Հովհաննեսի	73	Հարությունյան Արտավազդ Թումասի
19	Հարությունյան Արտաշ Պետրոսի	74	Ղազարյան Աղասի Հովհաննեսի
20	Հակոբյան Գրիգոր Հովհաննեսի	75	Ղազարյան Սարո Հովհաննեսի
21	Ղազարյան Հրանտ Հովհաննեսի	76	Ղուդրատյան Արմենակ Կարապետի
22	Ղուդրատյան Ալեքսան Սահակի	77	Ղուկասյան Անանիկ Պետրոսի
23	Ղուդրատյան Պետրոս Կարապետի	78	Ղուկասյան Ռուբեն Ալեքսանի
24	Ղուկասյան Իգնատիոս Հովհաննեսի	79	Մաթոսյան Ստանիկ Կարապետի
25	Մաթոսյան Մարկոս Հովհաննեսի	80	Մանուկյան Խորեն Ալեքսանի
26	Մանուկյան Ավետիս Հարթենի	81	Մանուկյան Սամսոն Հովհաննեսի
27	Մանուկյան Մանուկ Պետրոսի	82	Մելիքյան Հակոբ Ավետիքի
28	Սանամյան Մարտիրոս Ավետիսի	83	Մելքոնյան Աղասի Մկրտիչի
29	Մելիքյան Միսակ Հակոբի	84	Մելքոնյան Գուրգեն Հակոբի
30	Մելքոնյան Արտաշ Անտոնի	85	Մելքոնյան Վարդան Գարեգինի
31	Մելքոնյան Վաչագան Լեռնիկի	86	Մոսոյան Սպիրիդոն Գարեգինի
32	Մելքոնյան Սպիրիդոն Թումասի	87	Մքոյան Ավետիս Աշոտի
33	Մուրադյան Սպիրիդոն Թումասի	88	Մքոյան Գարեգին Մկրտիչի
34	Մքոյան Ավետիս Արշակի	89	Մքոյան Մամիկոն Իսահակի
35	Մքոյան Հովհաննես Ռաֆայելի	90	Մքոյան Մկրտիչ Հակոբի
36	Մքոյան Միքայել Մկրտիչի	91	Մքոյան Սամսոն Կարապետի
37	Մքոյան Նապոլեոն Կարապետի	92	Մքոյան Սմբատ Արշակի
38	Մքոյան Ստանիկ Գաբրիելի	93	Մքոյան Վարդ Տիգրանի
39	Մքոյան Սմբատ Կարապետի	94	Նալբանդյան Եփրեմ Պետրոսի
40	Նազարեթյան Ռուբեն Բենիամինի	95	Նահապետյան Հովսեփ Գևորգի
41	Նալբանդյան Ռուբեն Մկրտիչի	96	Նռանյան Սերոբ Քերոբի
42	Նռանյան Միշա Կարապետի	97	Պապիկյան Կարապետ Մարտիրոսի
43	Ոսկանյան Հովհաննես Տիգրանի	98	Պետրոսյան Գեղամ Մկրտիչի
44	Պապիկյան Հովսեփ Մարտիրոսի	99	Պետրոսյան Հովհաննես Պետրոսի
45	Պետրոսյան Վարդան Մկրտիչի	100	Պողիկյան Գուրգեն Բարսեղի
46	Պետրոսյան Սուրեն Հովհաննեսի	101	Պողիկյան Մնաց Հարթենի
47	Պողիկյան Սուրեն Բարսեղի	102	Սահրադյան Ամլիկոս Մարտիրոսի
48	Պողոսյան Արմենակ Միքայելի	103	Ստեփանյան Գարեգին Հովսեփի
49	Սեխպեյան Հովհաննես Տիգրանի	104	Վանոյան Հովհաննես Նազարեթի
50	Սուքիասյան Խաչիկ Արշակի	105	Վանոյան Ռաֆայել Ավետիսի
51	Վանոյան Սարգիս Նազարեթի	106	Վանոյան Սուրեն Սիմոնի
52	Վանոյան Սրապ Նիկոլի	107	Պետրոսյան Արարատ Ալեքսանի
53	Պետրոսյան Արարատ Հովհաննեսի	108	Տոմոյան Գեղամ Մկրտիչի
54	Տոմոյան Ասքանազ Սպիրիդոնի	109	Տոմոյան Մկրտիչ Տիգրանի
55	Տոմոյան Հմայակ Սամվելի

Սույն տեղեկատվական նյութը մշակվել է

«Արևիկի միջնակարգ դպրոց» ՊՈԱԿ-ի

«Հոգատար սերունդ, հզոր համայնք» ծրագրի մասնակիցների համատեղ ջանքերով։

Այգաբաց բնակավայրում բարձր բլրի վրա, այնտեղ, որտեղ երկինքն ու հողը միաձուլվում են, հպարտորեն վեր է խոյանում կարմրատուֆից կառուցված հուշասյունը։ Նրա ճակատին փորագրված «1941–1945» թվականները կարծես սառեցված են ժամանակի մեջ՝ հիշեցնելով հայրենական պատերազմի տարիներին ազգովի կրած ցավն ու դիմադրության հերոսական ոգին։ Հուշասյան վերին հատվածը զարդարված է հայկական ավանդական նախշերով, որոնք ընդգծում են ոչ միայն ճարտարապետական գեղագիտությունը, այլև խորհրդանշում են մեր մշակութային ժառանգության հարատևությունը։ Հուշասյան ետևում ձգվում է կարմրատուֆ պատ՝ մարմարե սալիկներով պատված։ Սալիկների վրա փորագրված են 127 հերոսների անուններ՝ Այգաբաց գյուղի այն որդիները, ովքեր զոհվել են հայրենիքի պաշտպանության սուրբ գործի համար։ Նրանք պատերազմ մեկնած 300-ից էին՝ և այս սալիկների վրա յուրաքանչյուր անուն դարձել է հավերժություն։ Աջ կողմում մի գրություն կա՝ ձեռագիր տառատեսակով՝ համայնքի հարգանքի և հիշողության խոստովանություն։

Հուշակոթողի առաջ, բաց հարթակի վրա, կանգնած է սպիտակ քարից կերտված քանդակ՝ երկու ռազմիկների կերպարանքով։ Մեկը՝ ծնկի իջած, ձեռքում սուրը խոնարհած, իսկ մյուսը՝ կանգնած, հայացքը հեռուն հառած՝ կարծես պահում է հայրենիքի սահմանն ու մեր պատմության հիշողությունը։ Երկուսն էլ պատված են պարզ, ծանր ծալքերով վերարկուներով, որոնք կերպարներին տալիս են բարոյական խստություն և ռազմահայրենասիրական վեհություն։ Քանդակը տեղադրված է բազմաստիճան հարթակի վրա՝ որպես ոգու և հիշողության բեմ։ Նրա ետնապատը՝ սալիկների համաչափ շարքով, ստեղծում է մի պատ՝ որտեղ վիշտն ու փառքը միահյուսված են։ Այդ անուններն այլևս լուռ չեն․ նրանք խոսում են քամու շշուկով, մոր լացով, հայրենի հողի թրթռանքով։

Հուշակոթողի ամբողջական կոմպոզիցիան՝ սպիտակ քանդակը, կարմիր սյունը և մարմարե պատը, ձևավորում են մի ներդաշնակ ամբողջություն՝ որում կերպարվեստը, ճարտարապետությունն ու պատմությունը միաձուլվում են՝ դառնալով ազգային հիշողության կենդանի մարմնավորում։ Այստեղ կանգնելը նշանակում է կանգնել կորուստի ու փառքի սահմանին՝ լսել լռության մեջ խոսող անցյալը։ Այս հուշարձանը կանգնած է հազարամյա բերդի մոտ՝ մի վայրում, որն ինքը պատմություն է։ Այն դարձել է ոչ միայն անցյալի հիշատակման տեղ, այլև համայնքի հոգևոր կենտրոն․ այստեղ են գալիս մարդիկ՝ խոնարհվելու, խորհելու և երեխաներին փոխանցելու այն արժեքները, որոնցով ապրեց և զոհվեց հերոսների սերունդը։

1941-1945թ.թ.

ՀայրենականՄեծ պատերազմում

զոհված արևիկցիների

1	ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ ԱՐԱՄԱՅԻՍ	65	ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ
2	ԱՆՂԱԼԱԴՅԱՆ ՍԱՀԱԿ	66	ԱՆՂԱԼԱԴՅԱՆ ՍՈՒՐԵՆ
3	ԱՆԴՈՆՅԱՆ ՌԱԶՄԻԿ	67	ՍՆԴՈՆՅԱՆ ՊԵՐՃ
4	ԱՆԴՈՆՅԱՆ ՌՈՄԱՆՕՍ	68	ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ ՄԻՔԱՅԵԼ
5	ԱՓԻՆՅԱՆ ԱՇՈՏ	69	ԱՓԻՆՅԱՆ ՍԵՐՅՈԺԱ
6	ԱՓԻՆՅԱՆ ՎԱՐԱԶԴԱՏ	70	ԱՎԱԳՅԱՆ ԱՐԶՈՒՄԱՆ
7	ԱԱՎԱԳՅԱՆ ՑՈԼԱԿ	71	ԱԼԹՈՒՆՅԱՆ ՄԵԼԻՔ
8	ԱԼԹՈՒՆՅԱՆ ՍԱՐԳԻՍ	72	ԱԼԹՈՒՆՅԱՆ ՄԵՍՐՈՊ
9	ԲԵԿՋԱՆՅԱՆ ՂԱԶԱՐ	73	ԲԵԿՋԱՆՅԱՆ ՎԱՐԱԶԴԱՏ
10	ԲԵԿՋԱՆՅԱՆ ՇԱՎԱՐՇ	74	ԲԵԿՋԱՆՅԱՆ ԿՈԼՅԱ
11	ԲԵԿՋԱՆՅԱՆ ԹԵՎՈՍ	75	ԲԵԿՋԱՆՅԱՆ ԱՇՈՏ
12	ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ ԱՇՈՏ	76	ԵՐԻՑՅԱՆ ՎԱԶԳԵՆ
13	ԵՐԻՑՅԱՆ ԱՐՓԻԱՐ	77	ԶԱԴՈՅԱՆ ՀՐԱՉ
14	ԶՈՒՌՆԱՋՅԱՆ ՍԱՐԳԻ	78	ԶՈՒՌՆԱՋՅԱՆ ԱԼԲԵՐՏ
15	ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ ԱԼԵՔՍԱՆ	79	ԹՈՍՈՒՆՅԱՆ ԱԶԱՏ
16	ԹՈՍՈՒՆՅԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ	80	ԹՈՍՈՒՆՅԱՆ ԱՐԵՍՏԱԿ
17	ԹՈՍՈՒՆՅԱՆ ԱՐՏՈ	81	ԻՆՋՅԱՆ ՑՈԼԱԿ
18	ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ ՀՐԱՉ	82	ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ ԱՆԴՐԱՆԻԿ
19	ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ ԱՐՏԱՇ	83	ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ ԳԱԳԻԿ
20	ԿՐԱԿՈՍՅԱՆ ՆԻԿՈԼ	84	ԿԻՐԱԿՈՍՅԱՆ ԿԻՐԱԿՈՍ
21	ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ ՌՈՒԲԵՆ	85	ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ ԱՐՏԱՇ
22	ՀԱԿՈԲՅԱՆ ԲԱՐՍԵՂ	86	ՀԱԿՈԲՅԱՆ ՍԱՐԳԻՍ
23	ՀԱԿՈԲՅԱՆ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄ	87	ՀԱԿՈԲՅԱՆ ՍՈՂՈ
24	ՀԱԿՈԲՅԱՆ ՄԵՍՐՈՊ	88	ՀԱԿՈԲՅԱՆ ԹՈՐԳՈՄ
25	ՀՈՒՐՈՅԱՆ ՍԻՍԱԿ	89	ՀՈՒՐՈՅԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ
26	ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ ԼՈՒԿԱՇ	90	ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ ԶԱՎԵՆ
27	ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ ԳԵԴԵՎՈՆ	91	ՀՈՒՐՈՅԱՆ ՎՈԼՈԴՅԱ
28	ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ ԳԵՂԱՄ	92	ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ ՎԱԶԳԵՆ
29	ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ ԱՎԵՏԻՔ	93	ՀՈՒՐՈՅԱՆ ՍԱՀԱԿ
30	ՀՈՐՈԴՅԱՆ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ	94	ՂԵՎՈՆԴՅԱՆ ՎԱՐԱԶԴԱՏ
31	ՂԱՎԱՋՅԱՆ ՄՈՒՇԵՂ	95	ՄԿՐՏՉՅԱՆ ՍԱՐԳԻՍ
32	ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ ԴԵՐԵՆԻԿ	96	ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ ՍՈՒՐԵՆ
33	ՄԻԱՍԱՐՅԱՆ ԳԱԲՐԻԵԼ	97	ՄԻԱՍԱՐՅԱՆ ԳՈՒՐԳԵՆ
34	ՄՍՐՅԱՆ ՓԱՅԼԱԿ	98	ՄՍՐՅԱՆ ԳՈՒՐԳԵՆ
35	ՄՍՐՅԱՆ ՎԱԶԳԵՆ	99	ՄՍՐՅԱՆ ՎԱԶԱՐՇԱԿ
36	ՄՍՐՅԱՆ ՀՐԱՉ	100	ՄՍՐՅԱՆ ԳԱՌՆԻԿ
37	ՄՍՐՅԱՆ ԳԱՌՆԻԿ	101	ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ ԽԱՉԱՏՈՒՐ
38	ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ ԽՈՐԵՆ	102	ՅԱԶՋՅԱՆ ՍԵԴՐԱԿ
39	ՅԱԶՋՅԱՆ ԳԱՐԵԳԻՆ	103	ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ ՄԱՆՈՒԿ
40	ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ ԽԱՉԱՏՈՒՐ	104	ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ ԼԻՊԱՐԻՏ
41	ՆԱՀԱՊԵՏՅԱՆ ԿՆՅԱԶ	105	ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ ՎԱՐԱԶԴԱՏ
42	ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆ ՏԱՃԱՏ	106	ՇԱՂԲԱԶՅԱՆ ԽԱՉԱՏՈՒՐ
43	ՇԱՂԲԱԶՅԱՆ ԹՈՐԳՈՄ	107	ՇԱՂԲԱԶՅԱՆ ԿՈԼՅԱ
44	ՈՍԿԵՐՉՅԱՆ ԵՐՎԱՆԴ	108	ՉԱԼՈՅԱՆ ԱՐԵՍՏԱԿ
45	ՉԱԼՈՅԱՆ ՍԱՄՎԵԼ	109	ՉԱԼՈՅԱՆ ԱՆՈՒՇԱՎԱՆ
46	ՉԱԼՈՅԱՆ ԺՈՐԺԻԿ	110	ՉԱԼՈՅԱՆ ՍՈՒՐԵՆ
47	ՉԱԼՈՅԱՆ ԳԵՂԱՄ	111	ՉԱԼՈՅԱՆ ՑՈԼԱԿ
48	ՉՈԼՈՅԱՆ ՍԱՄՍՈՆ	112	ՊԵՊԵԼՅԱՆ ԳԵՂԱՄ
49	ՊԵՊԵԼՅԱՆ ԱՇՈՏ	113	ՊԵՊԵԼՅԱՆ ԳԱԳԻԿ
50	ՊԵՊԵԼՅԱՆ ՎԱՐԴԳԵՍ	114	ՌՈՍՏՈՄՅԱՆ ԱԼԵՔՍԱՆ
51	ՌՈՍՏՈՄՅԱՆ ԱՐՏԱՇ	115	ՌՈՍՏՈՄՅԱՆ ԶԱՐՄԱԻԼ
52	ՌՈՍՏՈՄՅԱՆ ՌՈՍՏՈՄ	116	ՍԱՀԱԿՅԱՆ ԼՅՈՒԴՎԻԿ
53	ՍՈՒՐՈՅԱՆ ՎԱԶԳԵՆ	117	ՍԱՆՈՍՅԱՆ ԼԵՎՈՆ
54	ՍԱՆՈՍՅԱՆ ՎԱԶԳԵՆ	118	ՍԱՆՈՍՅԱՆ ԱՇԻԿ
55	ՍԱՆՈՍՅԱՆ ԱՐԱՐԱՏ	119	ՍԱՀԱԿՅԱՆ ՍԱՀԱԿ
56	ՍԱՀԱԿՅԱՆ ԼԵՎՈՆ	120	ՄՎԱՍՅԱՆ ԱԶԱՏ
57	ՍՈՒՋՅԱՆ ԱՎԵՏԻՍ	121	ՍՈՒՋՅԱՆ ՎԱՐԱԶԴԱՏ
58	ՍՈՒԼԹԱՆՅԱՆ ՇԱՎԱՐՇ	122	ՍՈՒԼԹԱՆՅԱՆ ՄԿՐՏԻՉ
59	ՍՈՒԼԹԱՆՅԱՆ ՊԱՐՈՒՅՐ	123	ՍՈՒԼԹԱՆՅԱՆ ՏԱՃԱՏ
60	ՍՈՒԼԹԱՆՅԱՆ ՑՈԼԱԿ	124	ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ ԱՐՏԱՇ
61	ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ ԼԵՎՈՆ	125	ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ ՍԱՄՍՈՆ
62	ՓԻԼՈՅԱՆ ՀԱԿՈԲ	126	ՓԻԼՈՅԱՆ ՎԱԽՏԱՆԳ
63	ՓԻԼՈՅԱՆ ԼԻՊԱՐԻՏ	127	ՔԻԹՈՅԱՆ ԱՐՏԱՇ
64	ՔԻԹՈՅԱՆ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ